Wprowadzenie odpowiedniego sposobu odżywiania jest nieodłącznym elementem utrzymania lub doprowadzenia do dobrego stanu zdrowia i samopoczucia. Wśród chorób, w przebiegu których dieta ma ogromne znaczenie znajduje się m.in. cukrzyca. Jeśli chorujesz właśnie na cukrzycę, to przygotuj sobie herbatę albo pyszną kawkę i zapraszamy do wspólnej nauki.

W cukrzycy nie zależy nam jedynie na doprowadzeniu glikemii, czyli stężenia glukozy we krwi, do prawidłowych wartości, ale przede wszystkim na uniknięciu jej ostrych i przewlekłych powikłań. W związku z tym, poza stężeniem glikemii, skupiamy się także na doprowadzeniu do prawidłowej masy ciała (tak więc jeśli masz za dużo o kilka albo więcej kilogramów, to koniecznie zostań z nami), unormowaniu ciśnienia tętniczego krwi oraz poprawie wartości elementów profilu lipidowego.

Posiłki powinny być jadane regularnie, najlepiej według ustalonego harmonogramu (dotyczy to przede wszystkim dzieci, które w ferworze zabaw lub nauki w szkole mogą pomijać posiłki lub w przypadku leczenia insuliną, zapomnieć o jej podaniu, a to odbije się na wynikach glikemii i może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia). Harmonogram pozwala wyuczyć w sobie nawyk, dzięki któremu w późniejszym czasie nie ma problemów z pomijaniem posiłków i leków. Nie określono konkretnej liczby posiłków, której należy się ściśle trzymać, wprowadzenie tych sławnych 5 posiłków zapewne będzie dla Ciebie dobre, ale nie jest konieczne. Ich liczba powinna być dostosowana do sposobu leczenia, trybu dnia, tego, do czego jesteś przyzwyczajony i co po prostu lubisz – w końcu nie tak łatwo jest zmienić nagle cały plan dnia i wszystko dostosować do obiadu zaplanowanego na godzinę 14.00.

3. Węglowodany – powinny stanowić około 45% całodziennej energii w przypadku umiarkowanej aktywności fizyczne (tak tak, nawet chorując na cukrzycę możesz ćwiczyć, a nawet powinieneś!). U osób bardzo aktywnych ilość ta może zostać zwiększona nawet do 60%. Źródłem węglowodanów powinny być produkty z pełnego ziarna cechujące się niskim indeksem glikemicznym – ciemne pieczywo, kasze, brązowy ryż, pełnoziarnisty makaron to teraz Twoi sprzymierzeńcy.

obrazuje, jak spożycie danego produktu wpłynie na stężenie glukozy we krwi. Produkty z niskim IG < 50 są najbardziej polecane, ponieważ nie powodują nagłego wzrostu stężenia glukozy we krwi, średni IG to wartości 51-75, natomiast wysoki IG > 75. Spożywanie produktów z wysokim indeksem glikemicznym sprzyja wahaniom glikemii oraz znacznie utrudnia dostosowanie dawki i czasu podania insuliny.

IG < 50 – np. kapusta, ogórki, papryka, pomidory, cukinia, niskotłuszczowe naturalne przetwory mleczne,

IG 51-75 – np. pieczywo pełnoziarniste, kasza gryczana, płatki owsiane, ryż brązowy,

IG > 75 – np. jasne pieczywo, dojrzałe banany, kasza manna, miód, biały ryż, gotowane buraki, mąka pszenna.

W tym miejscu należy dodatkowo wspomnieć o ładunku glikemicznym (ŁG), innym wskaźniku mówiącym o wpływie produktu na glikemię poposiłkową. Ładunek glikemiczny jest wskaźnikiem podobnym do IG, jednak dotyczy porcji produktu, a nie tak jak w przypadku IG ilości produktu, która zawiera 50g węglowodanów przyswajalnych. Jest to na tyle ważne, że często nie zjadamy takiej ilości np. w przypadku arbuza. IG arbuza jest wysoki, przy czym jego ŁG jest już niski, bo porcja jaką zazwyczaj zjadamy zawiera mało węglowodanów. Niestety aby poznać wartość ładunku glikemicznego należy dokonać kilku obliczeń uwzględniając IG oraz zawartość węglowodanów w porcji, którą chcemy zjeść. W związku z tym jest to mniej praktyczny wskaźnik.

Produkty pełnoziarniste są także źródłem błonnika pokarmowego, a on pomaga uniknąć mocnych wahań glikemii, ponadto pozytywnie wpływa na stężenie składowych profilu lipidowego (pomoże Ci obniżyć stężenie cholesterolu). Wywołuje także większe uczucie sytości, dzięki któremu będziesz szybciej najedzony i nie będziesz miał ochoty na dokładkę i kawałek serniczka na deser. Należy zwrócić uwagę na maksymalne ograniczenie spożywania cukrów prostych, a przede wszystkim tych pochodzących ze słodyczy, miodu, cukru, słodkich napojów, dosładzanych jogurtów i innych przetworów mlecznych.

Posiłek powinien być odpowiednio zbilansowany, to znaczy powinien zawierać produkty będące źródłem białka, tłuszczów oraz węglowodanów złożonych. Ważne jest, aby utrzymywać odpowiednie proporcje wyżej wymienionych składników, ponieważ zbyt duża ilość węglowodanów, przy małej ilości białka i tłuszczu spowoduje nagły wzrost stężenia glukozy we krwi. Zarówno białka, jak i tłuszcze spowalniają wchłanianie węglowodanów, a więc zmniejszają ryzyko nagłego wzrostu glikemii. Tak jak widzisz na grafice, niech podstawę Twojego śniadania, obiadu, czy kolacji stanowią warzywa, najlepiej te surowe, do tego 1/4 kaszy, ryżu, makaronu i podobna ilość mięsa, strączków, jaj lub ryb.

Nie zaleca się spożywania alkoholu przez osoby chore na cukrzycę. Jest to związane z faktem, że sprzyja on rozwojowi hipoglikemii. A co, jeśli mimo tego skusisz się na kieliszek? Zjedz do niego posiłek np. porcję sałatki z mięsem drobiowym i dodatkiem pestek dyni oraz grzanką z pieczywa pełnoziarnistego.

Produkty zbożowe najlepiej gotować al dente i unikać ich rozgotowywania. Warzywa i owoce należy jeść na surowo lub w razie potrzeby krótko gotować je, w małej ilości wody. Jako sos do surówek i sałatek warto użyć oliwę, sok z cytryny lub jogurt naturalny. Produkty powinny być jadane w całości, bez rozdrabniania np. lepiej zjeść owoc, niż koktajl owocowy lub zupę z kawałkami warzyw, niż zupę krem. Warto też zwracać uwagę na stopień dojrzałości owoców i warzyw – te mniej dojrzałe będą miały niższy IG. Należy też unikać smażenia, a tłuszcze dodawać już do gotowej potrawy.

Stosujesz się do wymienionych wcześniej zasad, starasz się dobrze komponować wszystkie posiłki, a w dalszym ciągu coś jest nie tak? Wstałeś rano i mimo, że wieczorem było wszystko w porządku,  poranny pomiar wskazuje stanowczo za wysoki wynik stężenia glukozy we krwi? Nie panikuj i spokojnie zastanów się, czy może Twoja kolacja nie była zbyt obfita i tłusta (bardziej niż na co dzień), co znacznie wydłużyło czas trawienia i wchłaniania się posiłku? Albo może dotyczy Cię efekt brzasku związany z działaniem hormonów? Wtedy pomocne może okazać się wprowadzenie wieczornego wysiłku fizycznego np. w postaci spaceru i/lub ograniczenie węglowodanów w kolacji.

Jeśli nie zostały stwierdzone badaniami laboratoryjnymi niedobory konkretnych substancji, nie ma potrzeby stosowania dodatkowej suplementacji. Osoby leczone metforminą powinny kontrolować stężenie witaminy B₁₂ we krwi, a w przypadku zbyt niskiego wyniku, po konsultacji z lekarzem, powinny wprowadzić suplementację. Dodatkowo, tak jak u wszystkich osób żyjących w naszej szerokości geograficznej, niezależnie od glikemii, zaleca się suplementację witaminy D₃ w dawce dostosowanej do wieku i masy ciała.

Twoje odżywianie musi zostać dostosowane do metody leczenia. W zależności od typu cukrzycy, włączane jest inne postępowanie farmakologiczne.

W przypadku insulinoterapii znaczenie odgrywa jej rodzaj: czy jest to terapia za pomocą wielokrotnych wstrzyknięć, czy też podskórny wlew za pomocą pompy insulinowej. Przy leczeniu insuliną niezbędne jest zrozumienie jak ona działa, kiedy osiąga swój szczyt oraz przez jak długi okres czasu wpływa na glikemię. Dzięki temu planowanie codziennych posiłków i dostosowanie ich do aktywności fizycznej oraz swojego rytmu dnia będzie jak bułka z masłem (której, jak już wiesz nie powinieneś jeść bez dodatku warzyw i wędliny, sera lub np. pasty z soczewicy). W insulinoterapii należy zapoznać się z tak zwanymi wymiennikami węglowodanowymi (WW) oraz białkowo-tłuszczowymi (WBT). Insulinoterapią i zawiłościami żywieniowymi z nią związanymi zajmiemy się już w następnym artykule.

Nawet chorując na cukrzycę nie musisz odmawiać sobie ulubionych potraw. Jedną z bardzo lubianych przez wiele osób jest hamburger. Taki pochodzący z przydrożnego baru typu fast-food nie będzie dobrą opcją na pełnowartościowy posiłek, jednak bez problemu można przygotować go sobie samodzielnie w domu. Wraz z pieczeniem bułeczek zajmuje to trochę ponad godzinę, jednak możesz także wykorzystać gotowe bułki grahamki lub inne z pełnego ziarna i w tej wersji burger jest gotowy w dosłownie 5 minut. Wypróbuj i daj nam znać, jak smakowało!

Bułeczki (8 sztuk)

1 bułeczka: 243,4 kcal | B 7,9g | T 5,6g (0,8 WBT) | Wp 34,6g (3,5 WW) | Błonnik 6,0g

500g mąki pszennej pełnoziarnistej (typ 2000)

300 ml wody

30g drożdży

2 łyżki oliwy

1 łyżeczka cukru

1 łyżeczka soli

2 łyżki nasion sezamu

1. Drożdże wymieszaj z cukrem, odrobiną ciepłej wody i łyżką mąki. Odstaw na 15 minut w ciepłe miejsce.
2. Do drożdży dodaj resztę mąki, oliwę, sól i stopniowo dolewaj wodę.
3. Zagnieć ciasto i wyrabiaj kilka minut.
4. Odstaw ciasto w ciepłe miejsce na około 1 godzinę.
5. Wyrośnięte ciasto jeszcze raz chwilę wyrabiaj i podziel na 8 części, uformuj bułeczki i odstaw ponownie na około 20 minut.
6. Wyrośnięte bułeczki posmaruj wodą i posyp sezamem.
7. Piecz w piekarniku nagrzanym do 210 stopni przez około 10 minut, a następnie zmniejsz temperaturę do 180 stopni i trzymaj bułeczki kolejne około 15 minut.

Dodatki:

Mięso:

80g mielonej wołowiny (z rostbefu)

szczypta soli

Mięso uformuj w okrągłego kotleta. Przygotuj na patelni grillowej bez dodatku tłuszczu. Posól bezpośrednio przed grillowaniem.

Sos:

100g jogurtu naturalnego

1 ząbek czosnku

Przeciśnij czosnek przez praskę i wymieszaj z jogurtem. Wykorzystaj 1 łyżkę sosu.

Warzywa:

2 liście sałaty

2 okręgi papryki

4 plasterki ogórka

2 plastry pomidora

Cały burger (1 bułka, kotlet, 1 łyżka sosu, warzywa): 403,7 kcal | B 26,6g | T 12,1g (2,2 WBT) | Wp 39,3g (3,9 WW) | Błonnik 7,4g

Taki domowy burger stanowi pełnowartościowy posiłek. Najlepiej zjeść do niego dodatkowo dużą sałatkę.

Artykuł powstał we współpracy z dietetykiem klinicznym mgr Weroniką Gajdzik w ramach cyklu #sięgnijpozdrowie

mgr Weronika Gajdzik – dietetyk kliniczny

Bibliografia

1. Araszkiewicz A, Bandurska-Stankiewicz E, Budzyński A i wsp. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2019. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Praktyczna. 2019; 5(1): 1-100.
2. O’Neal TB, Luther EE. Dawn Phenomenon. StatPearls; 2019.
   https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430893/
3. Szypowska A, Mrukowicz J. Cukrzyca w: Szajewska H, Horwath A (red.) Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży. Medycyna Praktyczna; 2017.
4. Zawada A, Stróżyk S. Żywienie w cukrzycy w: Grzymisławski M (red.) Dietetyka kliniczna. PZWL; 2019.